Pet. Nguyễn Văn Viên
Trong tiếng Do-thái, từ ‘חֵ֖ן/ hen’ có nhiều nghĩa và nghĩa phổ biến nhất là ‘ân sủng’. Chẳng hạn, Bản Bảy Mươi dịch חֵ֖ן/ hen sang tiếng Hy-lạp là χάρις/ charis (St 6,8). Từ tương đương với χάρις trong tiếng La-tinh là gratia (tiếng Anh là grace và tiếng Pháp là grâce). Khi chuyển ngữ sang tiếng Việt, חֵ֖ן/ χάρις/ grace/ grâce thường được dịch là ân/ơn sủng, thánh sủng, ơn Chúa hay ơn thánh. Ngoài ra, từ này còn được dịch là ân/ơn huệ, ân/ơn nghĩa, ân/ơn phúc, ơn lành, phúc lành, đặc ân, thiện ý, đẹp lòng, quý mến, ưu ái. Mặc khải Ki-tô Giáo cho chúng ta biết rằng Thiên Chúa ban ân sủng cho con người cách tự do, vô điều kiện hầu giúp đỡ, biến đổi con người yếu đuối, tội lỗi, nghĩa là tha thứ, chữa lành con người khỏi những thương tích trong tâm hồn, đồng thời, cho con người sự sống con cái Thiên Chúa khi còn trong hành trình trần thế này và siêu thăng phẩm giá con người cho đến khi đạt tới sự viên mãn siêu nhiên là hạnh phúc vĩnh cửu trong Nước Thiên Chúa. Với ân sủng của Bí Tích Rửa Tội, con người được trở thành con cái Thiên Chúa và tham dự sự sống của Người. Theo Giáo Lý Giáo Hội Công Giáo: “Ân sủng cho chúng ta tham dự vào sự sống Thiên Chúa, vào đời sống thâm sâu của Ba Ngôi Thiên Chúa. Nhờ Bí Tích Thánh Tẩy, người Ki-tô hữu tham dự vào ân sủng của Đức Ki-tô, Đầu của Thân Thể” (GLGHCG 1997). Ân sủng giúp phát sinh, duy trì và hoàn thiện nơi con người đức tin, đức cậy và đức mến hầu con người có thể thực thi đời sống vâng theo thánh ý Thiên Chúa. Do đó, sống trong thế giới tự nhiên, con người cần luôn ý thức và quan tâm đến ân sủng của Thiên Chúa.
Khi xem xét mối tương quan giữa ân sủng và tự nhiên, mặc khải Ki-tô Giáo cho chúng ta biết rằng những gì thuộc trật tự ân sủng hay siêu nhiên không mâu thuẫn với những gì thuộc tự nhiên. Thánh Tô-ma A-qui-nô (1225-1274) viết: “Như ân sủng không phá hủy tự nhiên nhưng hoàn thiện tự nhiên, lý trí tự nhiên phải phục vụ đức tin cũng như khuynh hướng tự nhiên của ý chí phải phục vụ đức ái” (St. Thomas Aquinas, Summa Theologiae I, q.1, a.8.2). Cũng theo thánh nhân: “Ân sủng không phá hủy tự nhiên nhưng hoàn thiện tự nhiên theo cách thức tự nhiên” [Gratia perfecit naturam secundum modum naturae] (St. Thomas Aquinas, Summa Theologiae I, q.62, a.5). Điều này có nghĩa rằng ân sủng biến đổi tự nhiên mà không làm cho tự nhiên bị méo mó, biến dạng, mất đi bản chất vốn có nhưng được trở nên tốt đẹp, vượt quá sự hoàn hảo theo khả năng của tự nhiên. Ân sủng và tự nhiên không tách biệt nhau nhưng kết hợp mật thiết với nhau đến mức con người (trong nhiều trường hợp nơi hiệu quả của cả hai) khó phân biệt rạch ròi đâu là của ân sủng và đâu là của tự nhiên. Chương trình sáng tạo và cứu độ đều là công trình ân sủng của Thiên Chúa dù theo những lý lẽ khác nhau. Quả thực, đối với loài người, ân sủng kiện toàn tự nhiên, định hướng tự nhiên quy về Thiên Chúa và thúc đẩy, dẫn dắt tự nhiên hướng về Người là Nguồn hạnh phúc tuyệt đối. Điều này có nghĩa rằng, nếu không có ân sủng, con người sẽ không thể hoàn thiện mình xét theo bản tính tự nhiên, ít nữa đứng trước thực trạng sa ngã của Nguyên Tổ và đương nhiên con người lại càng không thể đạt được ơn cứu độ đời đời hay hạnh phúc vĩnh cửu.
Dưới nhãn quan Kinh Thánh, nhất là nơi các thư của thánh Phao-lô, ân sủng trước hết đến với con người để giải thoát con người khỏi tội lỗi và án phạt đời đời do tội lỗi gây nên. Ân sủng thanh tẩy con người khỏi những gì là của ‘xác thịt’, của ‘thế gian’ hư hoại. Nhờ ân sủng, con người có được sự sống mới và sức mạnh của Thánh Thần. Nhờ đó, tư tưởng, lời nói và hành động của con người ngày càng được hoàn thiện về mặt siêu nhiên và trở nên đồng hình, đồng dạng với Đức Giê-su, Trưởng Tử sinh ra trước mọi loài thụ tạo (Cl 1,15). Theo thánh Tô-ma A-qui-nô, ân sủng là nguồn gốc, là nền tảng, là động lực, là một thứ nguyên lý nội tại giúp con người ngày càng sống xứng đáng hơn với danh hiệu là con cái Thiên Chúa. Không có sự trợ giúp hay thúc đẩy của Thiên Chúa (auxilium Dei), con người không thể biết bất kỳ sự thật nào kể cả những sự thật thuộc khả năng hiểu biết của mình. Không có ánh sáng của ân sủng (lumen gratiae) thì con người không thể nhận biết những sự thật vượt quá khả năng tự nhiên của mình (St. Thomas Aquinas, Summa Theologiae I-IIae, q.109, a.1). Không có ân sủng của Thiên Chúa, con người không thể có được niềm tin siêu nhiên vào Thiên Chúa (bao gồm cả việc nhận thức được chương trình của Người cho mình cũng như muôn vật muôn loài), lại càng không thể kiên vững trong niềm tin đó. Thánh nhân khẳng định rằng con người cũng không thể làm được việc gì tốt hay có giá trị siêu nhiên, nếu không nhờ ân sủng của Thiên Chúa (St. Thomas Aquinas, Summa Theologiae I-IIae, q.109, a.2). Cũng theo thánh nhân, con người không thể yêu mến Thiên Chúa trên hết mọi sự, nếu không được ân sủng của Thiên Chúa nâng đỡ (St. Thomas Aquinas, Summa Theologiae I-IIae, q.109, a.3).
Tùy theo ngữ cảnh, người ta đề cập đến các hình thức hay các loại ân sủng phân biệt nhau, chẳng hạn như ơn hiện sủng, ơn thường sủng, ân sủng công chính nguyên thủy, ân sủng công chính hóa, ân sủng cứu độ, ân sủng thánh hóa, ân sủng bí tích, ân sủng phục vụ, ân sủng tha thứ, ân sủng chữa lành, ân sủng hòa giải, ân sủng kiện toàn, ân sủng siêu thăng. Đặc biệt, ân sủng thánh hóa hay ơn thánh hóa hay thánh sủng (gratia sanctificans/ sanctifying grace) là ơn quan trọng nhất, cần thiết nhất và được đề cập phổ biến nhất. Ơn thánh hóa thuộc loại ơn thường sủng (gratia habitualis/ habitual grace), phân biệt với một loại ơn khác là ơn hiện sủng (gratiae actuales/ actual graces). Theo Giáo Lý Giáo Hội Công Giáo: “Ơn thánh hóa là một ân huệ thường tồn, một trạng thái siêu nhiên bền vững, hoàn thiện linh hồn để chúng ta có thể sống với Thiên Chúa và hành động nhờ tình yêu của Người. Chúng ta phân biệt ơn thường sủng và ơn hiện sủng. Ơn thường sủng là trạng thái thường xuyên để sống và hành động theo tiếng gọi của Thiên Chúa, và ơn hiện sủng là những can thiệp của Thiên Chúa lúc khởi đầu cuộc hoán cải hoặc trong quá trình thánh hóa” (GLGHCG 2000).
Lịch sử Do-thái bắt đầu với việc Thiên Chúa kêu gọi và ban ân sủng cho Áp-ra-ham. Người hứa làm cho tên tuổi ông được rạng rỡ, đồng thời, Người cũng cho biết rằng, qua ông, mọi người sẽ được chúc phúc (St 12,3). Hậu duệ của ông cũng luôn được Thiên Chúa thương yêu, phù trợ (St 50,20; Xh 34,6; Ds 6,24-27; Đnl 7,7-11). Quả thực, các sách Cựu Ước cho chúng ta biết rằng Thiên Chúa là Đấng từ bi, nhân hậu, ban dồi dào ân sủng cho dân Do-thái, trong khi đó họ thường là những kẻ vô ơn: “Đức Chúa! Đức Chúa! Thiên Chúa nhân hậu và từ bi, hay nén giận, giàu nhân nghĩa và thành tín” (Xh 34,6). Đặc biệt, Thiên Chúa luôn là Đấng giàu lòng thương xót: “Đức Chúa, Thiên Chúa của anh em, là Đấng từ bi nhân hậu, Người sẽ không ngoảnh mặt làm ngơ, nếu anh em trở lại với người” (2 Sbn 30,9); “Đức Chúa phán thế này: Đám dân thoát cảnh gươm đao đã được ân nghĩa trong sa mạc, đó là Ít-ra-en trên đường về chốn nghỉ ngơi” (Gr 31,2). Ân sủng của Thiên Chúa ăn sâu vào tâm trí của con cháu Áp-ra-ham qua muôn thế hệ, chẳng hạn: “Chúc tụng Chúa đi, hồn tôi hỡi, chớ khá quên mọi ân huệ của Người. Chúa tha cho ngươi muôn ngàn tội lỗi, thương chữa lành các bệnh tật ngươi. Cứu ngươi khỏi chôn vùi đáy huyệt, bao bọc ngươi bằng ân nghĩa với lượng hải hà, ban cho đời ngươi chứa chan hạnh phúc, khiến tuổi xuân ngươi mạnh mẽ tựa chim bằng” (Tv 103,2-5); ”Xưa bên Ai-cập, tổ tiên chúng con đã không hiểu những kỳ công của Chúa, đã chẳng nhớ ân huệ vô vàn, và phản loạn ở nơi Biển Đỏ” (Tv 106,7).
